06 jul Wat is herstel?
Wat is herstel?
Het begrip herstel roept verwarring op. Het wordt vaak vertaald naar genezing, een betekenis die ook het meest is ingeburgerd in het spraakgebruik. Dit ‘beter worden’ is niet wat bedoeld wordt met herstel. Herstel gaat over het (leren) leven met een aandoening, beperking of kwetsbaarheid, waarbij de mogelijkheden en kracht van de mens centraal staan. Herstel is dan ook een individueel en persoonlijk proces waarbij het (weer) gaan functioneren in sociale rollen een belangrijk streven is. Belangrijk hierbij is om herstel steeds te blijven zien als een proces dat niet altijd een uitkomst aanduidt: herstellen is ook zeer goed mogelijk wanneer de aandoening niet geheel verdwijnt. Het impliceert een actieve acceptatie van kwetsbaarheden, problemen en beperkingen en een geleidelijke inwisseling van patiëntidentiteit naar burgerschap.
Het herstelconcept werkt op meerdere niveaus. Op individueel niveau verschuift de aandacht geleidelijk van de aandoening en onmacht naar het hernemen van de eigen regie en de mogelijkheden binnen het eigen leven. Men wordt zich bewust van de eigen ervaringen en leert dit om te zetten in verhalen waarin men zichzelf herkent. Deze verhalen zijn belangrijk om de eigen identiteit verder te ontwikkelen en om kenbaar te leren maken welke hulp en steun daarbij nodig is. Herstel is onlosmakelijk verbonden met zelfbeschikking, empowerment en emancipatie.
Herstelprocessen
Herstelprocessen vinden voortdurend plaats. Van belang is dat men zich bewust is, dat dit gebeurt en ook wat er dan gebeurt. Het gaat hierbij om het opnieuw ontwikkelen van vaardigheden en/of het weer oppakken van betekenisvolle relaties en het stellen van doelen in je leven.
Fasen in herstel
Ieder herstelproces is een persoonlijk en individueel proces. Er kan een onderscheid gemaakt worden in fasen om meer grip te krijgen op het proces.
1. overweldigd worden door de aandoening
Ontreddering en verwarring staan op de voorgrond. Het leven is gericht op overleven, zowel mentaal als fysiek. Kenmerken van deze fase zijn hopeloosheid, machteloosheid en het gevoel alleen te staan.
2. worstelen met de aandoening
Er is nog steeds angst om ‘overmand’ te worden door de aandoening, maar nu dient ook de vraag zich aan hoe ermee geleefd kan worden. Kenmerken van deze fase zijn de worstelingen met het gebrek aan zelfvertrouwen en de zoektocht naar de eigen identiteit.
3. leven met de aandoening
In deze fase begint het besef te groeien dat er met de aandoening kan worden omgegaan. Er ontstaat ruimte om sterke kanten en nieuwe rollen te leren ontdekken en het (opnieuw) aangaan van contacten met anderen.
4. leven voorbij de aandoening
De aandoening raakt meer en meer op de achtergrond. Er is nu ruimte om capaciteiten te onderzoeken, mogelijkheden en talenten op diverse terreinen te ontdekken en in te zetten. Om tenslotte nieuwe doelen in het leven te stellen.
Empowerment
Herstel is niet los te zien van empowerment: het ontwikkelen van de eigen kracht, talenten en mogelijkheden en de ontwikkeling van inzicht in en acceptatie van onmogelijkheden en beperkingen. Mensen hebben het vermogen om zich aan een schijnbaar hopeloze situatie te ontworstelen en een nieuwe wending aan het eigen leven te geven. Mensen gaan in toenemende mate zelf bepalen hoe zij met de uitdagingen van hun leven omgaan en welke ondersteuning zij daarbij willen hebben. Empowerment betekent meer dan eigen keuzes leren maken. Het gaat ook om erkenning van wensen en ambities en deze een plek in het eigen leven kunnen en durven geven. De rol van hulpverleners en ervaringsdeskundigen is faciliteren, voorwaarden scheppen en daardoor hoop en vertrouwen schenken.
Ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid
Daarnaast is herstel onlosmakelijk verbonden met de ontwikkeling van ervaringskennis, met kennis over hoe je jezelf het beste kan helpen en wat voor steun je daarbij van anderen nodig hebt. Om vertrouwen te krijgen in de eigen kracht en deze kracht verder uit te bouwen, is ervaringskennis nodig: kennis over wat helpt en wat belemmert bij herstel. Herstel en empowerment steunen op ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid. Ieder mens heeft een eigen verhaal. Door uitwisseling en het delen van ervaringsverhalen wordt collectieve ervaringskennis ontwikkeld: kennis over hoe het is om te leven met een aandoening, beperking of kwetsbaarheid en de gevolgen daarvan. Ervaringsdeskundigheid, het overdragen van ervaringskennis en het inzetten daarvan, is onmisbaar bij de ondersteuning van herstelprocessen. Ervaringsdeskundigen kunnen andere mensen de weg wijzen naar hun eigen kracht, maar ook een inhoudelijke bijdrage leveren aan verbetering van de kwaliteit van de geestelijke gezondheidszorg. Daarover meer in een volgende nieuwsbrief van PlanH Werkt.
Bron:
Handreiking voor de implementatie van herstelondersteunende zorg in de ggz
© 2012, Trimbos-instituut, Utrecht